Komu w Polsce przysługują alimenty? Praktyczny przewodnik (KRO)

„Alimenty” to świadczenia utrzymaniowe uregulowane w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym (KRO). Ich celem jest zaspokojenie usprawiedliwionych potrzeb osoby uprawnionej, proporcjonalnie do możliwości zarobkowych i majątkowych osoby zobowiązanej (art. 135 KRO). Uprawnionymi mogą być nie tylko dzieci. Poniżej przedstawiamy kto płaci alimenty i komu one przysługują.

Alimenty na dzieci

Podstawa: art. 133 §1 KRO.

• Dzieci małoletnie – alimenty przysługują co do zasady zawsze (dziecko nie utrzymuje się samodzielnie).
• Dzieci pełnoletnie – gdy nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, np. uczy się, choruje, ma niepełnosprawność.
  • Rodzice mogą się uchylić, jeżeli żądanie jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (np. dziecko nie dokłada starań do usamodzielnienia, marnotrawi środki – art. 133 §3 w zw. z art. 144¹ KRO).
• Zakres świadczeń zależy od:
  usprawiedliwione potrzeby dziecka ↔ możliwości rodziców (art. 135).
  U małoletnich uwzględnia się także osobiste starania rodzica (opieka, wychowanie).

Alimenty na rodziców od dzieci

Podstawa: art. 133 §2 KRO.

• Rodzic może żądać alimentów od pełnoletniego dziecka, jeżeli znajduje się w niedostatku (nie jest w stanie samodzielnie zaspokoić podstawowych potrzeb).
• Wysokość: według potrzeb rodzica i możliwości dziecka (art. 135).
• To roszczenie ma niższy priorytet niż obowiązek rodziców względem małoletnich dzieci (patrz pkt 5).

Alimenty na innych krewnych: w linii prostej i rodzeństwo

PodstawA: art. 128–132 KRO.

• Alimentów można żądać od krewnych w linii prostej (zstępni ↔ wstępni: dzieci, rodzice, dziadkowie, wnuki) oraz rodzeństwa – co do zasady, gdy uprawniony jest w niedostatku.
• Sąd uwzględnia kolejność: w pierwszej kolejności zobowiązani są bliżsi stopniem (np. rodzice przed dziadkami), a osoby obciążone w tym samym stopniu – według możliwości (art. 132).

Alimenty na byłego małżonka po rozwodzie

Podstawa: art. 60 KRO.

• Brak wyłącznej winy (oboje winni lub brak winy) – uprawniony małżonek może żądać, jeżeli znajduje się w niedostatku. Co do zasady obowiązek trwa do 5 lat od rozwodu (sąd może wyjątkowo przedłużyć).
• Wyłączna wina drugiego małżonka – małżonek niewinny może żądać, jeżeli na skutek rozwodu nastąpiło istotne pogorszenie jego sytuacji materialnej (tu nie trzeba wykazywać niedostatku; brak 5-letniego limitu, ale obowiązek wygasa m.in. po zawarciu nowego małżeństwa przez uprawnionego).

Separacja – alimenty przysługują odpowiednio jak przy rozwodzie.

Kolejność osób zobowiązanych –
(kto płaci alimenty w pierwszej kolejności?)

Podstawa: art. 132 KRO.

1. Małżonek (w relacjach małżeńskich) / rodzice wobec małoletnich dzieci – priorytet.
2. Następnie zstępni (dzieci, wnuki), potem wstępni (rodzice, dziadkowie), a dalej rodzeństwo – według stopnia pokrewieństwa i realnych możliwości.
3. Jeżeli jedna osoba nie jest w stanie płacić, obowiązek może przejść na kolejną.

„Alimenty” w trakcie trwania małżeństwa

Podstawa: art. 27 KRO.

To nie są alimenty sensu stricto, ale roszczenie o przyczynianie się do zaspokajania potrzeb rodziny – można je egzekwować (np. wyrokiem zasądzającym kwotę miesięczną), działa podobnie jak alimenty.

Szczególny przypadek: koszty ciąży i porodu (poza małżeństwem)

Podstawa: art. 141 KRO.

Matka dziecka może żądać od ojca:

• pokrycia wydatków związanych z ciążą i porodem oraz
• utrzymania przez 3 miesiące po porodzie.
  To roszczenie jest niezależne od zwykłych alimentów na dziecko (które przysługują dziecku od rodziców – patrz pkt 1).

Granice roszczeń alimentacyjnych: „niedostatek”, „usprawiedliwione potrzeby”, „możliwości”

• Niedostatek – stan, gdy uprawniony nie może własnymi siłami zaspokoić podstawowych potrzeb (dotyczy m.in. rodziców, rodzeństwa, dalszych krewnych).
• Usprawiedliwione potrzeby – realne, rozsądne koszty utrzymania adekwatne do wieku, stanu zdrowia, edukacji i dotychczasowej sytuacji.
• Możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego – to potencjał, nie tylko faktycznie uzyskiwany dochód (czyli również to, ile mógłby zarabiać przy należytej staranności).

Zmiana, podwyższenie, obniżenie, uchylenie alimentów

Podstawa: art. 138 KRO.

Gdy nastąpi zmiana stosunków (np. dziecko się usamodzielni, chory rodzic wyzdrowieje, zmienią się dochody/ koszty), każda ze stron może żądać zmiany wysokości alimentów, a nawet ich uchylenia.

Dochodzenie alimentów – praktycznie

• Umowa/ugoda (np. mediacyjna, notarialna) – najszybsza i najtańsza.
• Pozew do sądu rejonowego (wydział rodzinny) właściwego dla miejsca zamieszkania uprawnionego.
• Wyrok lub ugoda sądowa daje tytuł egzekucyjny (w razie braku płatności – komornik).
• Wysokość wykazuje się dowodami: rachunki, koszty leczenia/nauki, czynsz, koszyk żywności, zarobki, możliwości pracy, itp.

Kluczowe wnioski

• Alimenty przysługują nie tylko dzieciom – także rodzicom (w niedostatku), innym krewnym w linii prostej i rodzeństwu (co do zasady w niedostatku), a w określonych warunkach – byłemu małżonkowi.
• Zakres świadczeń zawsze jest wypadkową potrzeb uprawnionego oraz możliwości zobowiązanego.
• Obowiązek nie jest „na zawsze” – można go zmieniać wraz ze zmianą okoliczności.

Potrzebujesz pomocy prawnej?

Skontaktuj się z nami i umów spotkanie. Kontakt: Kancelaria Prawna Estera Syrek Radca Prawny.